1
|
|
2
|
- Amsterdam, 24 november 1632
- Den Haag, 21 februari 1676
- John A. Michon
|
3
|
- Breinbaas van de moderne filosofie (1600-1800)
- Weg met de Middeleeuwen!
- Rationalisme: Descartes, Spinoza, Leibniz, Kant
- Empirisme: Bacon, Berkeley, Locke, Hume
- Gemengde gevoelens
- Canon van de Nederlandse geschiedenis
- ‘Rede en Religie’ in het VWO
- Het Spinozahuis
|
4
|
- Levensloop
- Filosofie
- Receptie
- Actuele betekenis
- maatschappelijk
- psychologisch
|
5
|
- 1632 geboren te Amsterdam
- 1650-55 leerzame maar moeilijke jaren
- 1656 permanente banvloek
=
=09
filosofie als levensvervulling
=
=09
lenzenslijpen als ambacht
- 1661: verhuizing naar Rijnsburg
creatieve explosie
v=
estigt
internationale reputatie
|
6
|
|
7
|
- 1632 geboren te Amsterdam
- 1650-55 leerzame maar moeilijke tijden
- 1656 permanente banvloek
=
=09
filosofie als levensvervulling
=
=09
lenzenslijpen als ambacht
- 1661 verhuizing naar Rijnsburg
=
=09
creatieve explosie
=
=09
vestigt internationale reputatie
|
8
|
- 1663 verhuizing naar Voorburg
- 1670 Theologisch-Politiek Tractaat û 1674 =
verhuizing
naar Den Haag
redactie Ethica (1675, maar ziet af van publicatie bij
leven)
- 1672 Rampjaar, Gebr. de Witt omgebracht
- 1673 weigert leerstoel Heidelberg
- 1676 bezoek van Leibniz
- 1677 overlijdt aan longtuberculose
publicatie Opera Posthuma û 1678
|
9
|
- Buiten God kan geen andere substantie bestaan of gedacht worden [Eth=
ica
St. 14]
- Er is slechts één [eeuwige] substantie
- God valt samen met de natuur [Deus sive Natura]
- Twee attributen: materie en geest
- De dingen zijn [eindige] manifestaties hiervan
- Verbonden in oneindig netwerk van oorzaken
- De dingen openbaren de werking der natuurwetten
- De dingen streven naar voortbestaan [conatus]
- Rede è inzi=
cht è geluk
|
10
|
|
11
|
- Implicaties van Spinoza’s systeem
- geen bovennatuurlijke fenomenen (wonderen)
- geen persoonlijke, voorzienige god
- gebeden worden niet verhoord
- geen geopenbaarde heilige teksten (Bijbel, Koran)
- geen geopenbaarde morele principes
- geen hemel, geen hel
- geen plan
- geen vrije wil
|
12
|
- Verlichting
- “aartsketter” [kerkelijke kringen]
- “deugdzame atheïst” [Bayle]
- Romantiek en later
- “gotttrunkener Mensch” [Novalis]
- “godloze godzoeker” [Romeinen]
- Rede en Religie: een gemiste kans?
- geloof knel tussen wetenschap en bijbelkritiek
- ‘Deus sive Natura’ revisited?
- Ds. Klaas Hendrikse: “Het lijkt me niet reëel om te
verwachten dat de kerk nog voor het einde der tijden officieel zal
toegeven dat God niet bestaat. Daarmee houdt zij het misverstand in
stand dat je zou moeten geloven dat God bestaat om in God te kunnen
geloven.”
- Ds. Jan Knol: “Spinoza kan ons helpen een nieuwe, meer redel=
ijke
vorm te geven te geven aan het geloof. Hij biedt ons een andere vi=
sie
waarin God en het eindeloos, eeuwig universum samenvallen.”<=
/li>
|
13
|
- Op weg naar een waarlijk humane samenleving
- rede is enige criterium voor waarheid
- er bestaat geen bovennatuurlijk, geopenbaard gezag
- dus kan geen institutie zich daarop legitiem beroepen
- naturalistisch gefundeerde normen en waarden
- gebaseerd op onpartijdigheid, rechtvaardigheid en verantwoordelijk=
heid
- alle mensen zijn gelijk, ongeacht ras of geaardheid
- volledige tolerantie en vrijheid van opvattingen
- persoonlijke vrijheid van levensstijl
- vrijheid van meningsuiting
- doel van de overheid: handhaven van vrijheid van burgers
- rechtsbescherming
- strikte scheiding van politiek en geloof
- democratisch republicanisme als meest legitiem politiek bestel
|
14
|
- Twee psychologische perspectieven
- “Empirische theologie”
- is (petitionair) bidden effectief?
- is godsdienstigheid erfelijk?
- waar zetelt godsbesef?
|
15
|
|
16
|
- ‘De extase van St Teresa van Avila’
(Gian Lorenzo Bernini, 1652)
- “Mij verscheen een wonderschone engel. In zijn hand zag ik een
gouden lans. De punt ervan was als vuur. De engel boorde zijn lans e=
en
aantal malen in mijn hart. Dit raakte mij tot in het diepst van mijn
ziel. De pijn was zo hevig dat ik hardop kreunde. Maar tegelijkertijd
voelde ik iets onbeschrijfelijk zoets. Dat gevoel was zo heerlijk da=
t ik
onmogelijk kon wensen ervan verlost te worden. Geen aardse vreugde k=
an
meer bevrediging schenken. Toen de engel zijn lans terugtrok, bleef =
ik
achter, doordrongen van een vurige liefde voor God.”
Uit: St Teresa van Avila, Autobiografie, XXI:15
|
17
|
- Twee psychologische perspectieven
- “Empirische theologie”
- is (petitionair) bidden effectief?
- is godsdienstigheid erfelijk?
- waar zetelt godsbesef?
- De basis van religie
- Gevoelens en emoties
- Autoritairisme
- Intentionaliteit (agency)
- Imaginaire vriendjes
- De illusie van vrije wil
|
18
|
- Spinoza
- illusie van vrije wil: gevolg van een onvolledig inzicht in de oorz=
aken
van ons gedrag
- Libet
- illusie van controle: de timing van wils-besluiten (1985)
|
19
|
|
20
|
|
21
|
|
22
|
|
23
|
- J. Knol, Spinoza uit zijn gelijkenissen en voorbeelden. Amsterdam:
Wereldbibliotheek, 2007.
- M. Stewart, De ketter en de hoveling. Amsterdam: Meulenhoff, 2008.=
li>
- K. Hendrikse, Geloven in een God die niet bestaat. Amsterdam: Nieuw
Amsterdam, 2007.
- J. Israel, Radicale Verlichting. Franeker: Van Wijnen, 2005
- H. de Dijn (Red.), De uitgelezen Spinoza. Assen: Boom & Lannoo, =
1999
[bloemlezing met uitgebreide inleidingen].
- Spinoza’s werken worden in Nederlandse vertaling uitgegeven do=
or
Wereldbibliotheek (Amsterdam)
|